Peroxisomale biogenesedefecten zijn aangeboren aandoeningen waarbij er een stoornis is in de peroxisomen. Peroxisomen zijn kleine onderdelen van de cel (organellen) die met behulp van enzymen zorgen voor de afbraak van afvalstoffen en de opbouw van belangrijke bestanddelen (vetzuren, galzuren, celmembranen). Enzymen zijn eiwitten die chemische reacties mogelijk maken. Bij peroxisomale ziekten raakt de afbraak van afvalstoffen en de opbouw van belangrijke biochemische bestanddelen in de cel door een erfelijke afwijking verstoord. Hierdoor hopen afvalstoffen zich op in de cellen en worden bepaalde onderdelen niet goed aangemaakt. De opgehoopte afvalstoffen zijn giftig en de tekorten bemoeilijken het functioneren van de cellen. Deze twee processen veroorzaken schade aan organen en weefsels.

Verschillende vormen
Zellweger-spectrum-aandoeningen (ZSD) / Peroxisomale biogenesedefecten kunnen worden veroorzaakt door verschillende genetische afwijkingen. (Momenteel zijn er 13 PEX-genen bekend.) Daardoor kunnen er ook verschillende vormen van ZSD ontstaan. In het verleden werden die vormen als aparte aandoeningen gezien. Ze werden toen infantiele vorm van ziekte van Refsum, neonatale adrenoleukodystrofie en Zellwegersyndroom genoemd. Maar omdat deze ziekten allemaal dezelfde oorzaak hebben, wordt nu een indeling op basis van leeftijd aangehouden. Deze drie vormen van ZSD zijn:

1. de neonatale of ernstige vorm. Bij deze vorm beginnen de klachten kort na de geboorte. Kinderen kunnen uiteenlopende klachten krijgen. Vaak overlijden baby’s met deze ernstige vorm al in het eerste levensjaar.
2. de matig-ernstige vorm. Bij deze vorm beginnen de klachten op de kinderleeftijd. Vaak hebben kinderen als eerste een ontwikkelingsachterstand. Andere klachten hangen af van de organen die zijn aangedaan. De levensverwachting is bekort; veel kinderen overlijden voor de puberteit.
3. de milde vorm. Deze vorm wordt vaak pas op de late kinderleeftijd of zelfs volwassen leeftijd vastgesteld. De klachten bij deze groep kunnen sterk uiteenlopen. Soms blijft de ziekte een lange periode stabiel. Patiënten kunnen volwassen worden maar de levensverwachting is meestal wel bekort.

Bij de ernstige vorm van ZSD ontbreken de peroxisomen geheel in alle lichaamscellen, waaronder de cellen in de lever, nieren en hersenen. Bij de andere vormen kunnen er nog wel peroxisomen aanwezig zijn, hoewel sterk verminderd in aantal. Het kan ook gebeuren dat er wel voldoende peroxisomen zijn, maar dat één of meer van de enzymen in het organel ontbreken of niet volledig functioneren. De klachten en ernst van de ziekte zijn afhankelijk van de vorm van ZSD. Daarnaast kunnen ze ook per patiënt verschillen.

Hoe ontstaan ZSD?
De precieze onderliggende oorzaak van de (gedeeltelijke) afwezigheid van peroxisomen in de verschillende Zellweger-spectrum-aandoeningen is in de laatste jaren opgehelderd. We weten nu goed hoe peroxisomen gemaakt worden in de cel. Voor de aanmaak van peroxisomen zijn namelijk veel verschillende eiwitten nodig die allemaal functioneel moeten zijn om een goed functionerend peroxisoom te maken. Als één van die meer dan 30 verschillende eiwitten niet goed functioneert door mutaties in de bijbehorende coderende genen, zal de aanmaak van peroxisomen fout gaan en ontstaat er dus een Zellweger-spectrum-aandoening.

Hoe vaak komen ZSD voor?
Zellweger-spectrum-aandoeningen/Peroxisomale biogenesedefecten is een groep zeldzame, erfelijke aandoeningen. Het is niet precies bekend hoe vaak ze in Nederland voorkomen. Een voorzichtige schatting is dat de ziekten voorkomen bij 1 op de 25.000 pasgeborenen. Voor alle peroxisomale ziekten samen geldt dat ze in Nederland voorkomen bij 1 op de 3.000 tot 5.000 levendgeborenen.